تاریخچه شهرداری گلستان

«بلد» به معنای شهر است و «بلدیه» نام قدیم شهرداری است. تأسیس بلدیه در ایران یک قرن قدمت دارد و اولین بلدیه در کشاکش حوادث مشروطه در تهران تأسیس شد.

پیش از آنکه اداره‌ای به نام بلدیه درتهران قدیم تشکیل شود، اداره‌ای تأسیس شده بود که تقریباً همان وظایف بلدیه را انجام می‌داد. این اداره نامش «اداره احتسابیه» بود و اعضای آن را «محتسب» می‌گفتند. این اداره از دو شعبه احتساب و تنظیف که هر کدام عده‌ای نایب و فراش و سپور تحت فرمان داشته‌اند، تشکیل شده بود.

محتسبین قبلاً  زیر نظر حکومت و کلانتر شهر کار می‌کردند و در مجازات امور خلافی و حتی در داد و ستد و فروش اجناس دخالت می‌کردند. شعبه نظافت اداره احتسابیه تعدادی سقا برای آبپاشی در اختیار داشت و با استفاده از صد رأس الاغ و قاطر کار حمل زباله را انجام می‌داد.

در سال ۱۲۸۵ شمسی و با پیروزی نهضت مشروطه، به دلیل مشکلات متعددی که در اداره امور شهرها در زمینه‌هایی مانند بهداشت شهری، آبرسانی و... وجود داشت نمایندگان مجلس اول درصدد تدوین قانونی برای اداره امور شهرها برآمدند، که این عمل به تدوین اولین قانون شهرداری‌ها با عنوان «قانون بلدیه» در تاریخ ۱۹ خرداد ۱۲۸۶ شمسی انجامید.

این قانون در ۱۰۸ ماده به تصویب نمایندگان مجلس رسید، هدف از تأسیس بلدیه دراین قانون تأمین منافع شهرها و رفع نیازهای شهرنشینان اعلام شد. در این قانون تشکیل انجمن بلدیه پیش‌بینی شده بود که اعضای آن را مردم انتخاب می‌کردند (البته مطابق این قانون زنان حق رأی نداشته‌اند). انجمن بلدیه دارای اختیارات گسترده‌ای در امور شهری بود.

ریاست اداره بلدیه بر عهده رئیس انجمن بلدیه بود که از میان اعضای انجمن بلدیه با اکثریت آرا انتخاب می‌شد و عنوان وی «کلانتـر» بود که معادل معاون اول شهردار بوده است با تدوین این قانون برای اولین بار مردم توانستند درانتخاب اعضای انجمن بلدیه شرکت کنند و منتخبان آنها از اختیارات وسیعی در بلدیه برخوردار شدند. ولی باید توجه داشت که هرچند انجمن‌های بلدیه اقداماتی را در سطح شهرها انجام دادند و لیکن در عمل تشکیل اداره بلدیه و انجمن بلدیه به صورت قانونی با مشکلات متعددی روبه رو شد.

با توجه به شرایط نامناسب سیاسی بعد از پیروزی مشروطیت و چالش‌ها و تقابل‌های دولت و مشروطه خواهان بر سر مسائل مختلف، اقدامات اصلاحی بلدیه تحت تأثیر این عوامل قرار گرفت. در کنار این عوامل، کمبود بودجه و درآمدهای مالی بلدیه و همچنین ضعف عملکرد اعضای انجمن‌های بلدیه نیز در کاهش کارآیی آن مؤثر بود. لذا می‌توان گفت که باتوجه به شرایط و فضای سیاسی کشور در اوایل مشروطیت، حمایت جدی از تشکیل یک بلدیه قانونی انجام نگرفت. تأثیرگذاری این عوامل به حدی بود که با وجود تلاش‌های صورت گرفته بلدیه به مفهوم قانونی در اوایل مشروطیت شکل نگرفت چنان که اولین بلدیه قانونی در تهران در ۱۲۸۹ یعنی نزدیک به سه سال پس از تصویب قانون تأسیس بلدیه در مجلس شورای ملی، شکل گرفت.

نخستین شهرداریی که بر اساس قانون بلدیه مصوب ۱۲۸۶ هـ.ش تأسیس شد، شهرداری تهران بود که با تشکیلات جدید در همان سال (۱۲۸۶) تقریباً بلافاصله پس از تصویب قانون پایه‌گذاری شد و با تشکیلات جدید آغاز به کار کرد. پس از آن تا سال ۱۳۰۴، یعنی آغاز سلطنت پهلوی اول، مجموعاً ۱۶ شهرداری ایران تأسیس شد.

اداره بلدیه همچنان براساس قانون به کار خود ادامه داد. با وجود اینکه دولت سعی کرد بلدیه را به خود وابسته کند و لیکن اینکار تا کودتای ۱۲۹۹ عملی نشد.

پس از کودتای ۱۲۹۹ و روی کارآمدن دولت سیدضیاءالدین طباطبایی و تسلط دولت بر تمامی امور، نخست وزیر برای رسیدن به اهدافش تصمیم گرفت نهادهای مستقلی مانند بلدیه را به دولت وابسته کند. از این رو با تدوین نظامنامه‌ای در هیأت دولت در سال ۱۳۰۰ شمسی اداره بلدیه وابسته به دولت شد و بدین­سان تحولات آن تحت تأثیر تصمیمات «قدرت سیاسی» قرار گرفت. بر اساس این نظامنامه ریاست تشکیلات بلدیه تهران زیر نظر ریاست وزرا قرار گرفت و نخست وزیـر از طرف خود کفیلی را برای اداره بلدیه تعیین می‌کرد. ضمناً در همین سال ساختمان مرکزی بلدیه به میدان سپه انتقال یافت.

با روی کارآمدن رضا خان روند تمرکزگرایی دولت با شدت بیشتری دنبال شد و از همین رو دولت در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۰۹ قانون جدیدی برای تشکیلات بلدیه تصویب کرد. متن قانون به منظور رفع مشکلات مالی دولت در زمینه امور شهری تدوین شده بود و نحوه دریافت عوارض و مالیات‌ها را برای دولت مشخص و راحت‌تر کرده بود. با وجود اینکه مطابق این قانون تشکیل انجمن بلدیه پیش‌بینی شده بود و لیکن نظامنامه انجمن‌های بلدیه طوری تدوین شده بود که دست دولت در نحوه اداره آن آزاد بوده و براساس اهداف دولت کار می‌کرده است.

در سال ۱۳۰۸ چهار شعبه بلدیه به نام « بخش» در چهار نقطه شمال و جنوب و شرق و غرب تهران تشکیل گردید. در سال ۱۳۱۵ شمسی تعداد بخش‌ها به هشت رسید. بعلاوه در شهرری و شمیران هم دو بخش عهده‌دار وظایفشهرداری شدند. در سال ۱۳۱۹ برای آنکه بخش‌های مذکور تا حدی استقلال و آزادی عمل داشته باشند به چهار «برزن» کامل تبدیل گردیدند که هر یک وظیفه شهرداری را در برزن خود انجام می‌دادند. در سال ۱۳۲۵ شمسی تعداد برزن‌ها به ۱۶ افزایش یافت و این امر تا سال ۱۳۲۸ ادامه یافت. با روی کار آمدن محمد‌رضا پهلوی، همچنان روال کار شهرداری (تا سال ۱۳۲۸) به همان شکل سابق ادامه یافت [و به دلیل مشکلاتی که در سطح شهرها وجود داشت و اینکه مردم نقش چندانی در امور شهری نداشتند دولت تصمیم گرفت مجدداً انجمن‌های شهری را فعال کند و لیکن به تشکیل انجمن‌های شهری با یک دیدگاه قدرت‌گرایانه و از بالا نگاه می‌شد، هدف این بود که در عین اینکه انجمن‌های شهری تشکیل می‌شد قدرت دولت هم تثبیت شود به همین دلیل در این قانون قدرت زیادی به انجمن‌های شهر و شهرداری‌ها داده نشد و عملاً ویژگی‌های یک نظام تمرکز‌گرا در آن لحاظ شده بود.

از دهه ۱۳۳۰ به بعد با تغییراتی که در شرح وظایف و سیستم اداری شهرداری‌ها به وجود آمد این نهاد به شکل و هیأت امروزی آن نزدیک‌تر شد.

در دوره سلطنت رضاخان، تأسیس شهرداری ها تسریع یافت، به طوری که تا پایان سلطنت وی، بالغ بر ۱۳۶ شهرداری تأسیس شد. شهرداری ها در این دوره ، سازمانی کاملاً دولتی بودند. در سال ۱۳۰۹، قانون بلدیه لغو شد و قانون جدیدی تصویب شد که به موجب آن تأکید بر وابستگی انحصاری شهرداریها از حیث مالی و به تبع آن اداری و اجرایی به دولت و بودجه ملی ـ دولتی بود.

در دوران سلطنت پهلوی دوم نیز تغییراتی در قوانین اداره شهرها به وجود آمد. در سال ۱۳۲۸ قانون جدیدی تصویب شد که در شرایط تعیین شهردار، حقوق و مزایای او و همچنین واگذاری برخی اختیارات تازه به انجمنهای شهر تغییراتی ایجاد شده بود. در سال ۱۳۳۱ در لایحه الحاقی به قانون سال ۱۳۲۸، اختیارات انجمن­های شهر و قدرت مردم افزایش یافت.

از سال ۱۳۳۲ به بعد، بنا به دلایل سیاسی، تغییراتی در قانون سال ۱۳۳۱ ایجاد شد که در نهایت منجر به کاهش قدرت مردم شد. علاوه بر این، در دوران قبل از انقلاب، دو قانون نوسازی و عمران شهری و تأسیس شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران تصویب شد که به موجب ماده ۷ قانون اخیر، شهرداری ها مکلف به اجرای مصوبات این شورا بودند.

در مجموع، در فاصله سالهای ۱۳۵۸ تا سال ۱۳۷۵، تعداد ۱۶۷ شهرداری جدید در کشور تأسیس شده است. در سال ۱۳۷۵ تعداد شهرداری­های کشور به ۶۵۰ شهرداری رسید و هم اکنون بیش از 1100 شهرداری در کشور وجود دارد که شهرداری گلستان یکی از آنهاست.

محله سلطان آباد تا سال 1377 یکی از نواحی شهرداری رباط کریم بود و کلیه امور خود را زیرنظر آن شهرداری انجام می­داد تا آنکه در دی ماه 1377 با افزایش جمعیت و توسعه منطقه و نیاز به ارائه خدمات مناسب به مردم در تقسیمات جدید کشوری بانام «شهرداری گلستان» به شهرداری مستقل ارتقا یافت.

با استقلال شهر گلستان از رباط کریم، شهرام محضری به عنوان اولین شهردار این منطقه انتخاب شد و با توجه به تازه تأسیس بودن شهرداری کلیه امور توسط یک معاونت که کلیه کارهای مربوط به عمرانی، خدماتی، اداری و مالی و ... را انجام می داد.

با ارتقا درجه شهرداری معاونت های اداری و مالی، خدمات شهر و فنی و شهرسازی شکل گرفتند و به شهروندان این شهر خدمات ارائه دادند که در حال حاضر معاونتهای فنی و عمرانی و معماری و شهرسازی نیز به صورت معاونت به فعالیت خود ادامه می دهند.

شهرداری گلستان در حال حاضر به درجه «9» شهرداری­های کشور ارتقا یافته است و به جمعیتی بالغ بر 300 هزار نفر خدمات عمرانی، خدماتی، فرهنگی، رفاهی و ... ارائه می دهد که البته در این راه با مشکلاتی نیز مواجه می­باشد.

مهاجرت بی­رویه از اقصی نقاط کشور بویژه شمال­غرب به این منطقه که فاقد زیرساخت­های لازم بود، شهرداری گلستان را با چالش­های زیادی مواجه کرد و علی­رغم تلاش­های شبانه­روزی مجموعه شهرداری، سرانه­های رفاهی، ورزشی، آموزشی و ... در سطح پایینی قرار دارد و همت جدی مسئولین استانی و کشوری را در کمک به این شهر می­طلبد.

شهرداری گلستان در عمر 23 ساله خود (تا سال 1400)، هفده شهردار را به خود دیده است که در حال حاضر دکتر میرزمانی، مدیریت شهرداری گلستان را بر عهده دارد.

این شهرداری در حال حاضریک ناحیه شهرداری در محله قلعه میر، سازمان به نامهای آتش نشانی و خدمات ایمنی، اتوبوس­رانی، تاکسی­رانی، پارکها و فضای سبز، نوسازی و میوه و تره­ بار و فرآورده­های کشاورزی را زیر نظر خود دارد.